Ólafur Jóhann Sigurðsson - Á vordegi
Grundin eignast gullinn fífil,
geislafingur hlýir strjúka
lambakóng með lítinn hnýfil,
lambagrasið rauða og mjúka.

Vappar tjaldur, vellir spói,
verpir í broki mýrispýta.
Bráðum kveikir fenjaflói
fífublysið mjallahvíta.

Bráðum mun í morgunstillu
meðan þokan kveður dranga
ljósberi hjá lágri syllu
lyfta kolli til að anga.

Blíða daga, bjartar nætur
bugðast á með tærum hyljum
eftir laut sem litlir fætur
lásu forðum berum iljum.


Euonymus alatus
Ættkvísl   Euonymus
     
Nafn   alatus
     
Höfundur   (Thunb.) Sieb.
     
Ssp./var  
     
Höfundur undirteg.  
     
Yrki form  
     
Höf.  
     
Íslenskt nafn   Vængjabeinviður
     
Ætt   Beinviðarætt (Celastraceae).
     
Samheiti  
     
Lífsform   Lauffellandi runni.
     
Kjörlendi   Sól til hálfskuggi.
     
Blómlitur   Gulgrænn/fölgrænn.
     
Blómgunartími   Síðla vors - snemmsumars.
     
Hæð   2-(5) m
     
Vaxtarhraði   Hægvaxta.
     
 
Vaxtarlag   Lauffellandi runni, mikið greindur, greinar sívalar, verður 2-(5) m hár og álíka breiður. Þéttvaxinn, greinar grænar, hárlausar, með 4, þunna, breiða, korkkennda, vængi sem liggja langsum.
     
Lýsing   Lauf milligræn, allt að 2-7 × 1-4 sm, með stuttan legg, egglaga-oddbaugótt, langydd-hvassydd til beggja enda, fín- og snarp-sagtennt, dökkgræn, skær-djúprauð að haustinu. himnukennd, hárlaus neðan. Skúfur með 1 eða fáein blóm, blómskipunarleggir grannir, allt að 2 sm, blómleggir stuttir, blómin 4-deild, um 6 mm í þvermál, gulgræn, bikartennur bogadregnar, krónublöð kringlótt. Blómin eru tvíkynja (eru bæði með karlkyns og kvenkyns líffæri) og frævuð af skordýrum. Lítil græn aldin koma að sumrinu, eru mjó-öfugegglaga, venjulega 4 flipótt, en oft aðeins með 1-2 flipa allt að 8 mm, rauð-appelsínugul fræin að haustinu, með 1 fræ, fræin umlukin appelsínugulum-skarlatsrauðum frækápum (aril), en aldin þroskast venjulega sjaldan.
     
Heimkynni   NA Asía til M Kína.
     
Jarðvegur   Léttur (sendinn), meðalþungur, vel framræstur, sýrustig skiptir ekki máli, meðalrakur til rakur. Þrífst í alls konar jarðvegi, líka kalkríkum.
     
Sjúkdómar  
     
Harka   3
     
Heimildir   = 1, http://www.pfaf.org, http://www.ask.com
     
Fjölgun   Sáning, sumargræðlingar. Fræ, best er að sá þeim í sólreit strax og þau eru fullþroskuð . Fræ sem hefur verið geymt þarf 8-12 vikur af hlýjumeðferð og 8-16 vikna kuldameðferð (stratification forkæling) á eftir og síðan er hægt að sá því í sólreit. Þegar smáplönturnar eru orðnar nógu stórar til að handfjatla þær er þeim dreifplantað hverri í sinn pott og ala þær upp í gróðurhúsi að minnsta kosti fyrsta veturinn. Gróðursetjið þær á framtíðarstaðinn síðla vors eða snemmsumars, eftir að frosthætta er liðin hjá. Sumargræðlingar, 5-8 sm með hæl eru teknir í júlí-ágúst og settir í sólreit. Rætist auðveldlega.
     
Notkun/nytjar   Í limgerði, í beð. Vængjabeinviður vekur víða aðdáun vegna áberandi rauðra haustlita, er ágætur skrautrunni eða sem limgerði. Svo að haustlitirnir verði sem fallegastir er ráðlegt að gróðursetja runnann á móti sól í vel framræstan og ögn súran jarðveg. Plöntur í íláti er hægt að gróðursetja á hvaða árstíma sem er, en best er að gera það á vori eftir að ekki er lengur hætta á frosti. Blandið drjúgum hluta af lífrænu efni/moltu saman við moldina. Vökvið runnann reglulega fyrsta sumarið eftir gróðursetningu til að auðvelda honum að mynda sterkt rótarkerfi. Planta sem er búin að koma sér vel fyrir í jarðveginum þolir þurrk vel, en kann að meta vökvun þegar tíð er mjög þurr. Þarf ekki reglulega áburðargjöf, en ef laufin fara að gulna má bera á lyngrósaáburð síðla vors. Sjaldan þarf að snyrta runnann, en lítilsháttar klipping er í lagi af og til. Ef það þarf að klippa runnann mikið er rétt að bíða með það þar til að vetrinum þegar runnin er í dvala.
     
Reynsla   Í Lystigarðinum hefur þessari tegund verið sáð (2011). Lítt reynd hérlendis enn sem komið er.
     
Yrki og undirteg.   Til eru mörg smávaxnari yrki og nokkur afbrigði undir nafni vegna skrautgildis þeirra. ‘Compactus’ er þéttvaxnara en aðaltegundin og hentar í litla garða. Nokkur önnur yrki í ræktun erlendis: 'Monstrosus', 'Nordine', 'October Glory' og fleiri.
     
Útbreiðsla   AÐRAR UPPLÝSINGAR: Vængjabeinviður (E. alatus) er oft nefndur brennandi runninn. Aldin talin æt, sem og lauf, sem eru notuð í te, einnig notuð sem lækningajurt. Mjög skrautleg og kuldaþolin planta, þolir allt að – 25°C.
     
Lystigarður Akureyrar - Eyrarlandsstofa - Sími: 462 7487 - Netfang: gkb@akureyri.is