Jón Helgason - úr ljóðinu Á Rauðsgili Hugrökk teygist á háum legg
hvönnin fram yfir gljúfravegg,
dumbrauðu höfði um dægrin ljós
drúpir hin vota engjarós.
|
| Ættkvísl |
|
Valeriana |
| |
|
|
| Nafn |
|
officinalis |
| |
|
|
| Höfundur |
|
Linnaeus, Sp. Pl. : 31 (1753) |
| |
|
|
| Ssp./var |
|
|
| |
|
|
| Höfundur undirteg. |
|
|
| |
|
|
| Yrki form |
|
|
| |
|
|
| Höf. |
|
|
| |
|
|
| Íslenskt nafn |
|
Garðabrúða |
| |
|
|
| Ætt |
|
Valerianaceae (Garðabrúðætt) |
| |
|
|
| Samheiti |
|
Valeriana baltica Pleijel
Valeriana exaltata J.C.Mikan in Pohl, Tent. Fl. Bohem. 1 : 41 (1809)
Valeriana palustris Kreyer
Valeriana officinalis subsp. baltica (Pleijel) A
Valeriana officinalis subsp. exaltata (J.C.Mikan) Soó
Valeriana pleijelii Kreyer
Valeriana turuchanica Kreyer |
| |
|
|
| Lífsform |
|
Fjölær jurt |
| |
|
|
| Kjörlendi |
|
Vex í blómlendi, kjarrlendi og bollum. Fremur sjaldgæf villt, en finnst á nokkrum stöðum um sunnanvert landið, sjaldgæf annars staðar. Var og er mikið ræktuð í görðum og hefur slæðst þaðan. |
| |
|
|
| Blómlitur |
|
Ljósrauður-holdlit |
| |
|
|
| Blómgunartími |
|
Júlí-ágúst |
| |
|
|
| Hæð |
|
0.30-0.80 m |
| |
|
|
|
|
|
| Vaxtarlag |
|
Allstórvaxin jurt sem vex upp af stuttum, oft renglóttum jarðstöngli. Uppréttir stinnir, gáróttir, yfirleitt ógreindir blómstönglar, 30-80 sm á hæð. |
| |
|
|
| Lýsing |
|
Blöðin allstór, stakfjöðruð. Bleðlar 6-9 hvoru megin, lensulaga eða egglensulaga, tenntir og smáhærðir. Neðstu blöðin stór og stilklöng en þau efri alveg stilklaus og fara minnkandi eftir því sem ofar dregur á stöngulinn.
Blómin fimmdeild, mörg saman í sveip á enda stöngla, ljósrauð, holdlit eða nærri hvít. Krónan trektlaga, samblaða, með ávölum flipum og fremur grunnum skerðingum. Bikarblöðin odddregin, 2-3 mm á lengd, hærð, himnurend, rauðröndótt og oft tennt. Þrír fræflar og ein fræva með einum stíl og þrískiptu fræni í hverju blómi. Hnetan nærri egglaga, hærð eða hárlaus. Blómgast í júlí-ágúst.
LÍK/LÍKAR: Hagabrúða (Valeriana sambucifolia) er náskyld garðabrúðu en smærri og laufblöðin með færri blaðpörum. Töluverður ágreiningur eru um aðgreiningu þessara tegunda. |
| |
|
|
| Jarðvegur |
|
|
| |
|
|
| Heimildir |
|
1,2,3,9, HKr |
| |
|
|
| Reynsla |
|
"Þessi kunna lækningaplanta mun lítið sem ekkert hafa verið notuð hérlendis, vegna þess hve sjaldgæf hún er nema á takmörkuðu svæði. Hún er þvagaukandi, einkum ef vín er drukkið með henni og góð við verk í síðu. Rótin var brúkuð til að verjast farsóttum. Menn tóku ettir því að sjáöldur katta stækkuðu mikið, þegar þeir þefuðu af rótinni, og því var hún talin góð við augnsjúkdómum (augnarót). Þar sem lyktin hefur æsandi áhrif á ketti (kattarjurt), er það gömul hjátrú, að hún örvi líka ástir karla og kvenna. Plantan er ræktuð víða í Evrópu og úr henni unnið róandi lyf." (Ág.H.) |
| |
|
|
| |
|
|
| Útbreiðsla |
|
Fremur sjaldgæf villt, en finnst á nokkrum stöðum um sunnanvert landið, sjaldgæf annars staðar. Var og er mikið ræktuð í görðum og hefur slæðst þaðan og orðin ílend.
Önnur náttúruleg heimkynni t.d.: Evópa, Azerbaijan, Kanada, Japan, Mexíkó, Moldavía, Mongólia, Nýja Sjáland, Rússland, N Ameríka. |
| |
|
|
|
|