Valeriana officinalis

Ættkvísl

Nafn

officinalis

Íslenskt nafn

Ætt

Valerianaceae (Garðabrúðætt)

Samheiti

Valeriana baltica PleijelValeriana exaltata J.C.Mikan in Pohl, Tent. Fl. Bohem. 1 : 41 (1809)Valeriana palustris KreyerValeriana officinalis subsp. baltica (Pleijel) AValeriana officinalis subsp. exaltata (J.C.Mikan) SoóValeriana pleijelii KreyerValeriana turuchanica Kreyer

Lífsform

Fjölær jurt

Kjörlendi

Vex í blómlendi, kjarrlendi og bollum. Fremur sjaldgæf villt, en finnst á nokkrum stöðum um sunnanvert landið, sjaldgæf annars staðar. Var og er mikið ræktuð í görðum og hefur slæðst þaðan.

Blómalitur

Ljósrauður-holdlit

Blómgunartími

Júlí-ágúst

Hæð

0.30-0.80 m

Vaxtarlag

Allstórvaxin jurt sem vex upp af stuttum, oft renglóttum jarðstöngli. Uppréttir stinnir, gáróttir, yfirleitt ógreindir blómstönglar, 30-80 sm á hæð.

Lýsing

Blöðin allstór, stakfjöðruð. Bleðlar 6-9 hvoru megin, lensulaga eða egglensulaga, tenntir og smáhærðir. Neðstu blöðin stór og stilklöng en þau efri alveg stilklaus og fara minnkandi eftir því sem ofar dregur á stöngulinn.Blómin fimmdeild, mörg saman í sveip á enda stöngla, ljósrauð, holdlit eða nærri hvít. Krónan trektlaga, samblaða, með ávölum flipum og fremur grunnum skerðingum. Bikarblöðin odddregin, 2-3 mm á lengd, hærð, himnurend, rauðröndótt og oft tennt. Þrír fræflar og ein fræva með einum stíl og þrískiptu fræni í hverju blómi. Hnetan nærri egglaga, hærð eða hárlaus. Blómgast í júlí-ágúst. LÍK/LÍKAR: Hagabrúða (Valeriana sambucifolia) er náskyld garðabrúðu en smærri og laufblöðin með færri blaðpörum. Töluverður ágreiningur eru um aðgreiningu þessara tegunda.

Heimildir

1,2,3,9, HKr

Reynsla

“Þessi kunna lækningaplanta mun lítið sem ekkert hafa verið notuð hérlendis, vegna þess hve sjaldgæf hún er nema á takmörkuðu svæði. Hún er þvagaukandi, einkum ef vín er drukkið með henni og góð við verk í síðu. Rótin var brúkuð til að verjast farsóttum. Menn tóku ettir því að sjáöldur katta stækkuðu mikið, þegar þeir þefuðu af rótinni, og því var hún talin góð við augnsjúkdómum (augnarót). Þar sem lyktin hefur æsandi áhrif á ketti (kattarjurt), er það gömul hjátrú, að hún örvi líka ástir karla og kvenna. Plantan er ræktuð víða í Evrópu og úr henni unnið róandi lyf.” (Ág.H.)

Útbreiðsla

Fremur sjaldgæf villt, en finnst á nokkrum stöðum um sunnanvert landið, sjaldgæf annars staðar. Var og er mikið ræktuð í görðum og hefur slæðst þaðan og orðin ílend. Önnur náttúruleg heimkynni t.d.: Evópa, Azerbaijan, Kanada, Japan, Mexíkó, Moldavía, Mongólia, Nýja Sjáland, Rússland, N Ameríka.